HEALTH

Ngayong panahon na naman ng tag-ulan, kaliwa’t kanang sakit ang maaaring nakaamba, katulad ng leptospirosis — isang sakit na maaaring makuha mula sa kontaminadong tubig o lupa na may ihi ng hayop, hindi lang daga kundi pati iba pang infected na hayop.

Ayon sa Department of Health, karaniwang sintomas ng leptospirosis ang lagnat, pananakit ng kalamnan at ulo, pamumula ng mata, paninilaw ng balat, at diarrhea.

Kapag napabayaan, maaari itong humantong sa malubhang komplikasyon.

Payo ng ahensya, iwasang lumusong sa baha o gumamit ng proteksyon tulad ng bota, mainam ding panatilihing malinis ang paligid at agad kumonsulta sa doktor kung may sintomas.

Mahalagang paalala sa lahat ngayong tag-ulan, huwag balewalain ang simpleng sintomas, mas mabuting maagapan kaysa dumaan sa malalang gamutan.

—sa panulat ni Jasper Barleta

 Ang TB ay isang uri ng sakit na dulot ng mikrobyong mycobacterium tuberculosis na madalas makaapekto ng baga.

May ilang uri ng pagkain ang dapat iwasan ng mga may TB upang mapabilis ang kanilang paggaling.

Kabilang dito ang matatamis; maaalat; stimulants o pagkaing nagpapabilis ng pagtibok ng puso; karne; alak at paninigarilyo.

Gayunman, huwag mag-alala dahil hindi naman lahat ng pagkaing masasarap ay dapat iwasan, mayroon ding mga pagkain na makatutulong sa iyong kalagayan tulad ng dark leafy greens tulad ng kangkong, malunggay, at spinach; whole grains o brown at red rice; makukulay na gulay at unsaturated fats o vegetable oil; coconut oil at olive oil.

Bukod dito, nararapat pa ring magpakonsulta sa doktor upang malaman kung may kakulangan sa nutrients ang iyong katawan.

Sa pagsisimula ng Dengue Awareness Month, alamin natin ang sakit na dengue.

Ang dengue ay nakukuha mula sa kagat ng lamok na Aedes na may mikrobyo. Hindi nakakahawa ang nasabing sakit.

Kabilang sa mga sintomas nito ay ang pagkakaroon ng mataas na lagnat, pananakit ng ulo, katawan at kasu-kasuan, pagsusuka, pananakit ng mata, at mapupulang butlig sa balat. Abiso ng mga doktor: agad magpakonsulta sakali mang makaramdam ng mga nasabing sintomas.

Maiiwasan ang dengue sa pamamagitan ng pagtapon sa mga bagay na maaaring pag-ipunan ng tubig tulad ng lata, bote, timba, lumang gulong, paso, at iba pa dahil maaari itong pamugaran ng mga lamok.

Pwede ring maglagay ng screen sa mga bintana at pintuan ng bahay upang hindi makapasok ang lamok, mag-spray ng insecticide, magpahid ng lotion sa balat, at magsuot ng pantalon, damit na mahabang manggas at medyas.

—sa panulat ni John Riz Calata

Kasunod ng pagpasok ng habagat season at inaasahang pagdating ng panahon ng tag-ulan, hindi maiiwasang magpapalit-palit ang panahon na dahilan ng paglaganap ng influenza. Ano nga ba ito?

Ang influenza-like illness o I.L.I. ay mga nakakahawang sakit na dulot ng iba’t ibang virus na sanhi ng infection sa ilong, lalamunan, at baga.

Ayon sa World Health Organization, maaaring makaramdam ng pamamaga ng lalamunan, sipon, pananakit ng ulo, panginginig, pananakit ng katawan, panghihina, pagsusuka at pagtatae ang sinuman magkakaroon nito.

Naipapasa ang I.L.I mula sa ubo o bahing ng taong may sakit; paghawak ng kontaminadong gamit at maipahid ito sa bibig, ilong, at mata.

Maari naman itong maiwasan sa pamamagitan ng pagsiguro na kumpleto ang bakuna; pag-iwas sa pagpunta sa mga matataong lugar; magsuot ng facemask; at maghugas ng kamay o gumamit ng alcohol.

Sakali mang magkaroon ng sintomas ng nasabing sakit; manatili lamang sa bahay; umiwas sa mga matatanda, mga taong may ibang sakit tulad ng diabetes, asthma, at sakit sa puso, at mga batang apat na taong gulang pababa; uminom ng ng paracetamol; magpahinga; at uminom ng tubig at kumain ng masusustansyang pagkain.

Kung makaranas man ng kahirapan sa paghinga, lagnat na higit sa 40 degrees Celsius, o may comorbidities, agad magpakonsulta sa pinakamalapit na health facility.

Nagbabala ang mga eksperto sa panganib na dulot ng emotional o stress eating, o todo-kain kapag na-stressed.

Ayon sa pag-aaral, posibleng tumaas ang cholesterol o maging diabetic ang mga taong nag-i-stress eating.

Bagama’t, nagbibigay-saya ang stress eating sa mga taong gumagawa nito kadalasang hindi masustansyang pagkain ang kinukonsumo ng mga ito.

Kaya naman payo ng mga eksperto, sikaping kumain ng masustansyang pagkain. Makabubuti rin kung mag-e-ehersisyo at magkakaroon ng relaxing at healthy environment.

—sa panulat ni John Riz Calata

Sa gitna ng tumataas na kaso ng mpox o monkeypox sa bansa, alam mo na ba kung ano ang kondisyong ito?

Ang mpox ay isang nakakahawang sakit dulot ng monkeypox virus na nakukuha sa pamamagitan ng skin to skin contact; pagtalsik ng laway, sipon, o plema; at contact sa tela o mga kagamitan.

Ayon sa Department of Health, lima hanggang dalawampu’t isang araw o tatlong linggo bago lumabas ang sintomas ng mpox.

Kabilang sa mga sintomas nito ay lagnat o pananakit ng ulo, pananakit ng kalamnan, panghihina, pamamaga ng kulani, pananakit ng likod at pananakit ng lalamunan.

Maiiwasan naman ang pagkakaroon ng mpox sa pamamagitan ng pagiging malinis sa katawan sa pamamagitan ng pagligo at paghuhugas ng kamay; pag-disinfect sa mga lugar at kontaminadong bagay;

Iwasan din ang paggamit sa personal na gamit ng iba; itapon ang kalat sa tamang lalagyan; takpan ang ilong at bibig kapag bumabahing; magpakonsulta sa doktor sa oras na makaramdam ng sintomas; at iwasang magpunta sa matataong lugar.

—sa panulat ni John Riz Calata

 Masama at nakamamatay ang pagkakaroon ng diabetes.

Para sa mga may ganitong sakit, piliting makontrol ito sa pamamagitan ng wastong pagkain. Ayon kay Doctor Augusto Litonjua, hindi naman lahat ng pagkain ay ipinagbabawal sa mga diabetic.

Kailangan lamang umiwas sa matatamis at ma-kolesterol. Subukang uminom rin ng tubig kesa sa mga matatamis na iced tea, soft drinks, at cappuccino.

Hinay-hinay din sa pagkain ng prutas dahil ang ilang prutas tulad ng mangga, pinya, ubas, at avocado ay sobrang tamis at nakatataba rin.

Dahil kailangan naman ng katawan natin ng carbohydrates, huwag pa rin iwasan ang pagkain ng kanin ngunit limitahan lamang ang pagkain nito.

—sa panulat ni Mark Terrence Molave

“Tapon-ulo” man kung tawagin, ang hipon ay hindi lamang masarap kundi mayaman din sa iba’t ibang sustansiya na mahalaga sa ating katawan.

Ayon sa mga eksperto, ang hipon ay may mababang taba at calories ngunit sagana naman sa protina.

Ito ay isang mahusay na pinagmumulan ng omega-3 fatty acids, na nakakatulong upang mabawasan ang banta ng sakit sa puso at pagpapababa ng cholesterol.

Mayroon din itong benepisyo sa utak, tulad ng pagpigil sa alzheimer’s disease.

Mayaman din ang hipon sa vitamin D, na kailangan sa pag-absorb ng calcium para sa mas matibay na buto.

Magandang pinagmumulan din ito ng vitamin B12, na mahalaga sa tamang paggana ng utak at pagbuo ng blood cells.

Isa pa sa mga sustansiyang taglay ng hipon ay ang selenium, na nakakapagpahina sa masasamang epekto ng free radicals — ang pangunahing sanhi ng kanser.

Kaya’t hindi na rin nakakapagtaka kung bakit laging present ang hipon sa mga gustong magkaroon ng balanced diet!

—sa panulat ni Jasper Barleta

‘Small but terrible’, ika nga.

Pamilyar ba kayo o nakakain na ba kayo ng dahon ng malunggay?

Ang malunggay ay siksik sa sustansya tulad ng vitamin C na nakatutulong upang mapalakas ang ating immune system.

Nakapagpapalinaw rin ito ng paningin dahil sa taglay nitong vitamin A.

Napalulusog din nito ang iyong utak o pag-iisip dahil mayaman ito sa vitamin B complex.

Bukod sa mga nabanggit, ang malunggay ay pampalusog din ng puso, pampaganda ng balat, at pampalakas ng buto.—sa panulat ni John Riz Calata

Madalas ikatakot ng mga pasyente ang posibleng masamang sanhi ng sakit sa ulo.

Pero ang ilan sa mga dahilan nito ay tiyak na hindi naman delikado.

Kung ang pananakit ay dahil sa pagbabasa ng dyaryo o paggamit ng computer, maaaring magpatingin sa optometrist o ophthalmologist at magpagawa ng salamin sa mata.

Tuwing lalabas at papasok naman sa malamig at mainit na lugar, ang pagsakit nito ay dahil sa biglaang pagbago  ng panahon na nagdudulot sa paninibago ng ating mga ugat sa ulo.

Samantala, kapag guminhawa naman ang pananakit sa simpleng pagmamasahe, posibleng nanikip lamang ang mga muscle ng ating ulo dahil sa stress o tensyon.

Mahalaga na suriin nang mabuti kung anong klase ng sakit ang nararamdaman upang malaman kung ang dahilan nito ay nangangailangan na ba ng agarang pagkonsulta sa doktor. —sa panulat ni Mark Terrence Molave